پخش سیلاب بر آبخوان یک روش ساده برای استحصال سیلابهای حامل از رسوبات است که در بیشتر نقاط کشور از دسترس خارج می شوند؛ در حالی که به نظر می رسد سیلابها دارای مواد غذایی غنی بوده و می توانند در حاصلخیزی مخروط افکنه و دشت های سیلابی متشکل از رسوبات دانه درشت موثر واقع شده و بهره برداری اقتصادی از آنها را امکان پذیر سازد. بنابراین هدف این تحقیق بررسی میزان تاثیر پخش سیلاب بر حاصلخیزی خاک ایستگاه پخش سیلاب گچساران بود. بدین منظور، برای اندازه گیری نیتروژن، پتاسیم، فسفر، EC، pH، کربن آلی و بافت خاک و با توجه به نوع خاک غالب (خاک آبرفتی با تکامل ناچیز و عمق کم) از عمق اول (15-0 سانتی متر) و عمق دوم (30-15 سانتی متر) هر پروفیل انتخاب شده از نوارهای اول و دوم هر یک از شبکه های پخش سیلاب و نیز منطقه همجوار عرصه پخش به عنوان شاهد، نمونه برداری شد. مقایسه میزان فسفر، پتاسیم، ازت و کربن آلی دو عرصه پخش سیلاب و شاهد تفاوت معنی داری را نشان نداد. ولی میزان pH کاهش و درصد رس و سیلت افزایش معنی داری در عرصه پخش سیلاب نسبت به شاهد داشت. در مقدار EC نیز، هرچند که افزایش ناچیزی در عرصه پخش سیلاب داشته، ولی تغییر معنی داری نسبت به شاهد مشاهده نگردید. با توجه به تحلیل نتایج بدست آمده از آزمایش خاک و آزمونهای آماری انجام شده، مشخص گردید که در وضعیت خاک در قبل و بعد از اجرای عملیات پخش سیلاب، بدلیل عدم معنی داری تغییرات مشاهده شده بین عامل های اصلی حاصلخیزی خاک، تغییرات قابل ملاحظه ای ایجاد نشد؛ به عبارت دیگر پخش سیلاب تاثیری بر افزایش حاصلخیزی خاک نداشت.

بهره برد اری از سیلاب های فصلی د ر مناطق خشک و نیمه خشک از اهمیت زیاد ی برخورد ار می باشد . رسوبات معلق موجود د ر سیلاب ها موجب تغییر د ر خصوصیات خاک مناطق تحت تاثیر می گرد ند . د ر این تحقیق تاثیر سیلاب های فصلی بر روی خصوصیات خاک منطقه سرچاهان واقع د ر شمال استان هرمزگان مورد مطالعه قرار گرفته است. د ر این مطالعه سه نوار اول عرصه پخش سیلاب که بیشترین میزان آبگیری را د اشتند انتخاب و هر نوار به سه شبکه مستطیل شکل تقسیم شد . برای برد اشت نمونه خاک د ر سه نقطه از قطرهای آن ها پروفیل حفر، و از اعماق 20 -0- 40-20 و 60-40 سانتی متری نمونه برد اری شد . د ر هر نوار 18 پروفیل از سه محل مختلف شامل محل های متاثر از سیل و رسوب، محل های متاثر از سیل و بد ون رسوب و مناطقی که تحت تاثیر سیل و رسوب واقع نشد ه است، حفر شد . نتایج بد ست آمد ه نشان می د هد که د رصد شن د ر خاک مناطق متاثر از سیل و رسوب کمتر و د رصد سیلت و رس د ر آن بیشتر از د و منطقه د یگر می باشد . همچنین میزان شوری، SAR و مقاد یر کاتیون ها و آنیون های سد یم، پتاسیم، کلسیم، منیزیم، کلر، سولفات و کربنات خاک مناطق متاثر از سیل و رسوب بیشتر از د و منطقه د یگر می باشد . از نظر آماری افزایش شوری، سد یم، پتاسیم، کلر و SAR د ر مناطق متاثر از سیل و رسوب د ر سطح 99 د رصد معنی د اری است.

پخش سیلاب نقش موثری در بهبود و حاصل خیزی خاک، تغذیه آب های زیرزمینی، احیا و تقویت پوشش گیاهی و کنترل بیابان زایی دارد. از آنجایی که سیلاب زمینه انتقال ذرات خاک را فراهم می آورد، در صورت مناسب بودن مواد معلق موجود در سیلاب، پخش آن سبب افزایش حاصل خیزی خاک می شود. در نتیجه لازم است تا میزان این تغییرات و روند آن در طول زمان بررسی و روش مناسب در راستای افزایش بهره وری این طرح ها ارائه شود. به همین منظور با نمونه برداری از نقاط مختلف عرصه پخش سیلاب و تجزیه فیزیکی و شیمیایی این نمونه ها، این روند در طول 5 سال دوره رسوب گذاری بررسی شد. در این رابطه، نمونه برداری به روش سیستماتیک - تصادفی و با شبکه بندی نوارها از سه نوار اول سیلگیری شده مربوط به 13 ایستگاه منتخب پخش سیلاب در سراسر کشور انجام و شاخص های نیتروژن کل، فسفر قابل جذب، پتاسیم قابل جذب و کربن آلی خاک اندازه گیری شد. برای مقایسه میانگین ها، به دلیل عدم تطابق داده ها با توزیع نرمال، از آزمون ناپارامتری استفاده گردید. هم چنین، به منظور دست یابی به اهداف مورد نظر و تحلیل صحیح داده های جمع آوری شده، مبادرت به گروه بندی ایستگاه ها شد. بدین منظور، با استفاده از تجزیه خوشه ای، میانگین ویژگی های فیزیکی و شیمیایی خاک، ایستگاه های منتخب در سه دسته قرار گرفت. نتایج نشان داد که تغییرات شاخص های حاصل خیزی در نوارهای پخش در سال های مختلف، دارای تغییرات نامنظم و هم چنین بین گروه های سه گانه ایستگاه ها نیز تا حدی متفاوت بوده است. به نظر می رسد این موضوع می تواند متاثر از عوامل مختلفی از جمله متفاوت بودن کمیت و کیفیت سیلاب منحرف شده، متفاوت بودن بستر عرصه های پخش سیلاب و عدم توزیع یک نواخت سیلاب روی عرصه ها باشد. اگرچه بستر اولیه عرصه های پخش سیلاب از نظر مواد آلی و حاصل خیزی خاک فقیر است، ولی در مجموع پخش سیلاب باعث بهبود شاخص های حاصل خیزی در خاک سطحی عرصه های پخش سیلاب شده است، البته برای رسیدن به شرایط ایدآل نیاز به گذشت زمان بیشتری می باشد.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (pdf) مراجعه فرمایید.

مهار سیلاب ها، تغذیه سفره های آب زیرزمینی، بهبود پوشش گیاهی و افزایش تولید مراتع از پیامدهای اجرای طرح های پخش سیلاب در کشور می باشند. با این حال، ارزیابی صحیح این پروژه ها زمانی ممکن است که علاوه بر ارزیابی فنی، طرح را بر اساس نظرات ساکنین و بهره برداران نیز مورد ارزیابی قرار داد. در این راستا، پژوهش حاضر با هدف ارزیابی اثربخشی طرح پخش سیلاب جاجرم از دید روستاییان ساکن در حاشیه طرح انجام شده است. ابزار جمع آوری داده ها در این تحقیق پرسشنامه می باشد. به منظور سنجش روایی پرسشنامه از نظرات کارشناسان و صاحب نظران آبخیزداری استفاده شده و برای سنجش پایایی پرسشنامه از آلفای کرونباخ استفاده شد. یافته های این تحقیق نشان داد که ارزیابی ساکنین مناطق اطراف از اجرای طرح پخش سیلاب جاجرم مثبت بوده است. هم چنین نتایج نشان داد که بیش ترین تاثیر طرح پخش سیلاب جاجرم از دیدگاه روستاییان، کاهش خسارت های سیل بر مزارع و باغ ها و منازل مسکونی (گویه های 8 و 9) است.

مهار سیلاب ها، تغذیه مصنوعی سفره های آب زیرزمینی و کوشش در بهینه سازی بهره وری از منابع آب و خاک از مهمترین نتایجی است که در زمینه احداث ایستگاه های پخش سیلاب بر آبخوان کشور به دست آمده است. یکی از اهداف مهم پخش سیلاب، ایجاد تغییرات مثبت در متغیرهای اقتصادی منطقه از جمله تولید محصولات کشاورزی، علوفه، تولید چوب و توسعه اراضی جدید کشاورزی و مرتعی می باشد. به عبارت دیگر، هر یک از طرح های اجرا شده پخش سیلاب در ایستگاه-های مختلف دارای اثرات اقتصادی خاص در منطقه مورد نظر می باشند. هدف این طرح، تعیین میزان اثرات اقتصادی طرح پخش سیلاب بر آبخوان دهلران از طریق پایش، رفتارسنجی و ثبت داده های مربوطه به طور پیوسته و مداوم بوده است. برای این منظور، با استفاده از معیارهای صحیح ارزیابی اقتصادی طرح های سرمایه گذاری اقدام به تعیین میزان سودآوری و توجیه اقتصادی طرح در ایستگاه آبخوان داری دهلران شده است. نتایج نشان می دهد سطح زیرکشت آبی روستاهای پایین دست آبخوان در سال 91 نسبت به سال پایه حدود 3. 5 برابر شده است، همچنین، ارزش افزوده حاصل از سیلاب تزریق شده بر اساس اندازه گیری حجم سیلاب کنترل شده برابر 14. 6 میلیارد ریال می باشد و ارزش افزوده تولیدات علوفه، چوب و بخش کشاورزی در عرصه آبخوان به ترتیب برابر با 1353. 96، 13. 38 و 657. 05 میلیارد ریال می باشند. به علاوه، مقدار ارزش خالص فعلی طرح برابر 1398. 61 میلیارد ریال، نرخ بازگشت سرمایه برابر 0. 38 و نسبت فایده به هزینه برابر 2. 87 می باشد که نشان دهنده، توجیه اقتصادی طرح است.